Onlangs was ik voor onze Engelstalige imprint Eleven aanwezig op het jaarcongres van de Law and Society Association, waar een medecongresganger mij vroeg waar ik vandaan kom. Tijdens ontmoetingen in het buitenland krijg ik deze vraag wel vaker voorgeschoteld. Als geboren en getogen Amsterdamse is mijn antwoord steevast ‘Nederland’, maar dit roept meer vragen op dan dat het beantwoordt. Dit komt waarschijnlijk omdat ik van gemengde afkomst ben en er niet uitzie als een doorsnee Nederlander, althans het stereotype beeld dat daarover bij sommige mensen bestaat. Na beantwoording van de vervolgvraag over mijn ‘ethnic background’, ‘roots’ of ‘ancestry’, wordt al snel duidelijk dat Nederland en ik toch echt bij elkaar horen.
De afgelopen keren dat ik de vraag over mijn herkomst kreeg, viel het mij op dat de vragensteller dit met enige schaamte deed en zich bij voorbaat uitte in uitgebreide verontschuldigingen. Ik begreep hier helemaal niets van. Ik vind de herkomstvraag leuk om te beantwoorden, juist omdat mijn wortels in zowel Europa als Azië liggen en ik interessante en kleurrijke verhalen over mijn herkomst kan vertellen. Ik had me nooit gerealiseerd dat er mensen zijn die zich door deze vraag geschoffeerd voelen. Tot ik enkele weken geleden sprak met een vriend die zich enorm ergert aan de herkomstvraag. Hij zei mij: ‘Ik word toch niet gedefinieerd door waar ik vandaan kom? Als mensen mij echt willen leren kennen, dan kunnen ze beter vragen van welke muziek, films en kunst ik houd. Dan krijg je een veel beter beeld over wie ik ben. Waar je vandaan komt doet er toch niet toe? Stel dat ik zeg dat mijn ouders uit Napels komen, wat weet je dan over mij?’ Eindelijk begreep ik waarom de herkomstvraag zoveel commotie kan veroorzaken: het heeft alles te maken met identiteit. En inderdaad, niemand vindt het prettig om gedefinieerd te worden aan de hand van kenmerken waar je geen invloed op hebt, zoals herkomst. De geschiedenis geeft ons helaas genoeg voorbeelden waarin herkomst iemands levenslot heeft bepaald – denk bijvoorbeeld aan slavernij, de holocaust en rassendiscriminatie.
Dat herkomst een lastig onderwerp is, laat ook de Netflix-documentaire The Rachel Divide zien. Deze documentaire gaat over Rachel Dolezal, de voormalige voorzitter van de burgerrechtenbeweging NAACP in Spokane, Washington (VS). Zij is een blanke vrouw die zich jarenlang heeft voorgedaan als een Afrikaans-Amerikaanse. Je vraagt je toch af wat iemand ertoe brengt om zich andermans cultuur toe te eigenen. Dolezal identificeert zich als Afrikaans-Amerikaanse, hoewel haar herkomst haar niet bij deze groep indeelt. Als dit beperkt was gebleven tot sympathie hebben voor de Afrikaans-Amerikaanse gemeenschap en opkomen voor hun rechten, dan was er niet zoveel aan de hand geweest. Door een stap verder te gaan en zich uit te geven als Afrikaans-Amerikaanse, overschrijdt ze een grens en komt ze op het terrein van culturele toe-eigening. Voor Dolezal is die grens er klaarblijkelijk niet en ziet ze zichzelf nog steeds als zwart en niet blank: ze voelt zich niet alleen zwart, ze is het in haar ogen ook. Wat mij opviel is dat Dolezal niet begrijpt waarom er zoveel kritiek op haar is, terwijl ze zoveel goeds heeft gedaan voor de Afrikaans-Amerikaanse gemeenschap en ze echt een van hen is. Je vraagt je ook af hoe de reactie was geweest in het omgekeerde geval, een zwart persoon die zich uitgeeft voor een blanke. Zou er dan ook een documentaire aan worden gewijd?
Ook in de sport blijft herkomst een punt van discussie. Het besluit van Messut Özil, in Duitsland geboren en getogen, om niet meer voor het Duitse nationale elftal uit te komen heeft tot veel beroering geleid. In zijn verklaring zei Özil dat hij in de ogen van veel mensen, inclusief de voorzitter van de Duitse voetbalbond, een Duitser is als de Mannschaft wint, maar een immigrant als ze verliezen. Hij is niet de eerste die dit heeft opgemerkt. Soortgelijke klachten horen we ook van Afrikaans-Franse en Marokkaans-Nederlandse spelers. Alleen als je wint hoor je er echt bij.
Heeft herkomst niets te maken met wie jij bent? Wat mij betreft wel. Herkomst is niet alleen een geografische duiding, maar ook een sociale. Het gaat niet alleen over de plek of plekken waar je vandaan komt, maar ook over de cultuur en het milieu waar onder andere familie en vrienden deel van uitmaken. Hoewel niet exclusief draagt herkomst bij aan je identiteit. Ook al definieer jij jezelf niet zo, de buitenwereld doet dat vaak wel. Vraag maar aan Messut Özil.
De reeks Democracy and the Rule of Law van Eleven Publishing draagt bij aan de complexe internationale discussies rondt democratie en identiteit. Meer informatie over deze reeks vindt u hier.
