Foto door Eveline van Egdom
In de commentaren over de ontwikkelingen in de verschillende onderzoeken in Amerika naar ongeoorloofde contacten tussen het campagneteam van Trump en Russische overheidsfunctionarissen wordt de Watergate-affaire van 45 jaar geleden vaak genoemd. De parallellen zijn ook opvallend: een echte inbraak bij de Democraten toen, een digitale door het hacken van de e-mails van Hillary Clinton, onderzoek door congrescommissies en een speciale aanklager, ontslag van de leider van het onderzoek door de president en een overweldigende media-aandacht. En een president die bij hoog en laag volhoudt nergens bij betrokken te zijn geweest. De schuldbekentenis deze week van de voormalig advocaat van Trump, Michael Cohen, is een ontwikkeling die los van het Rusland-onderzoek staat. Cohen heeft verklaard dat hij ‘in coordination with and at the direction of’ Trump twee vrouwen die met Trump een seksuele relatie zouden hebben gehad heeft afgekocht. Dat is gebeurd om te voorkomen dat zij over de relaties zouden gaan praten en daarmee de campagne van Trump zouden schaden. Dat levert tweemaal een overtreding van de strikte Amerikaanse regels over campagnefinanciering op, waar een gevangenisstraf van vijf jaar op staat. Als het juist is dat Trump hiervan wist, betekent dit dat ook hij zich mogelijk aan strafbare feiten schuldig heeft gemaakt. Ondertussen heeft de advocaat van Cohen laten weten dat zijn cliënt met special counsel Mueller, die het Rusland-onderzoek doet, wil samenwerken. Dat zou een doorbraak in dat onderzoek kunnen zijn.
In de gevallen waarin een president en/of diens naaste medewerkers in opspraak komen, kent het Amerikaanse constitutionele systeem twee wegen waarlangs onderzoek kan worden gedaan. De eerste is een strafrechtelijk onderzoek, vaak onder leiding van een onafhankelijk aanklager (special prosecutor). Het ligt niet in de verwachting dat Trump strafrechtelijk zal worden gevolgd, al was het maar omdat onzeker is of dat bij een zittende president mogelijk is. Waarschijnlijker is dat gebruik wordt gemaakt van de in de Amerikaanse grondwet geregelde impeachment-procedure. Impeachment is mogelijk in het geval van high crimes and misdeameanors, en dit soort strafbare feiten vallen daar zeker onder. Impeachment kent twee stappen: het formuleren van Articles of Impeachment door het Huis van Afgevaardigden, waartoe een meerderheid volstaat, gevolgd door een trial in de senaat, onder leiding van de voorzitter van het Hooggerechtshof, waarbij twee derde van de senatoren voor impeachment moet stemmen. Er zijn een aantal impeachment-procedures in het verleden geweest, maar er is nog nooit een president impeached. Nixon trad af voordat de procedure tegen hem was afgerond.
Het lot van een president bij een impeachment-procedure hangt, zoals bleek bij de in de senaat gestrande procedure tegen president Clinton, voor een belangrijk deel af van de vraag of de partij van de president een meerderheid in beide kamers van het congres heeft. Nixon zag zich geconfronteerd met een Democratische meerderheid in het Huis en de Senaat, die overigens goed met de Republikeinen samenwerkte. In de huidige tijd zijn, zoals de lopende onderzoeken laten zien, de verhoudingen aanmerkelijk meer gepolariseerd en staan Republikeinen en Democraten vaak lijnrecht tegenover elkaar. Zouden Democraten er in november in slagen om het Huis van Afgevaardigden te heroveren, dan kan dat anders komen te liggen. In dat geval zal er mogelijk een diepgaand onderzoek door een commissie uit het Huis worden ingesteld. Die commissie zal dan, net zoals bij het strafrechtelijk onderzoek van special prosecutor Jaworski in de Watergate-affaire, de beschikking krijgen over het in het strafrechtelijk onderzoek verzamelde materiaal. Dat materiaal kon beschikbaar komen omdat Nixon werd aangemerkt als een unindicted co-conspirator, zeg maar een samenzweerder die niet wordt vervolgd. Dat was het juridische haakje dat ook nu weer kan worden gebruikt om informatie uit het strafonderzoek aan de commissie te verstrekken.
Congrescommissies beschikken over vergaande bevoegdheden. Ze kunnen documenten en ander materiaal opvragen, hebben de mogelijkheid om getuigen immuniteit te laten verlenen en kunnen – als belangrijkste wapen – getuigen in het openbaar onder ede verhoren. In de Watergate-affaire hoorde de commissie de juridisch adviseur van Nixon John Dean gedurende vier volle dagen, waar deze met grote precisie het handelen van Nixon schetste. Dat handelen kwam erop neer dat Nixon en zijn medewerkers alles hadden gedaan om het strafrechtelijk onderzoek naar de inbraak in het Watergate-gebouw te belemmeren (obstruction of justice). Ook Nixons belangrijkste medewerkers werden in het openbaar gehoord en met de beschuldigingen van Dean geconfronteerd.
Zou er nu zo’n onderzoek plaatsvinden, dan zal Cohen zeker worden gehoord, en vermoedelijk ook een groot aantal andere hoofdrolspelers. Juist omdat impeachment uiteindelijk een politieke keuze is, kan het belang van dergelijke openbare verhoren niet worden onderschat. De ondervraging vindt plaats door leden van de commissie, waarin beide partijen zitten en waarbij vaak sprake is van een politieke insteek. Het publiek kan zich direct een beeld vormen van de hele kwestie en als de publieke opinie naar aanleiding van dergelijke live op televisie uitgezonden verhoren verandert, heeft dat zijn weerslag op de wijze waarop de leden van het congres in een impeachment-procedure zullen stemmen, zoals in de Watergate-affaire ook is gebleken. Dat kan weer leiden tot een vermindering van de steun van het congres voor Trump, met alle politieke gevolgen van dien. Daarmee lijkt een dergelijk onderzoek voor Trump het grootste gevaar te zijn. Daarin zal het immers gaan over het antwoord op de beroemde vraag die de Republikeinse senator Baker tijdens Watergate stelde: ‘What did the President know and when did he know it?’. Naar dat antwoord kijken velen uit.
Eric Daalder is auteur van het boek De Glijbaan van een President. Nixon, Watergate en het rechtssysteem (Boom juridisch).
